ΕΝ ΑΡΧΗ: ΚΑΤΑΦΥΓΙΑ ΕΞΑΦΑΝΙΣΗΣ [ Ι - ΙV]

Eν αρχή Ι : Africa Remix

(Έκθεση σύγχρονων καλλιτεχνών από ολόκληρη την αφρικανική ήπειρο - Γιοχάνεσμπεργκ)

Με την επίσκεψή μου (Ιούλιος, 2007) στη Δημοκρατία της Νοτίου Αφρικής, επίσκεψη και συνεργασία στην μετά το Απαρτχάιντ Νότια Αφρική, μελέτησα τα πρωτοποριακά προγράμματα σπουδών με τις έντεκα επίσημες γλώσσες (στο substratum {δεξιά στήλη} στο τελευταίο ποίημα της συλλογής South of Africa τις αναφέρω) και είχα την ευκαιρία να συνομιλήσω με πολίτες από διαφορετικές φυλές επιχειρώντας να κατανοήσω τη δική τους αντίληψη για τα σύγχρονα προβλήματα της νοτιο-αφρικανικής δημοκρατίας. Τις ίδιες μέρες στη βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Witwatersrand βρήκα ένα σημαντικό βιβλίο με θέμα την αφρικανική φιλοσοφία [1]. Διάβασα σημαντικές αναλύσεις - αποκαλυπτικές για την τυφλότητα των δυτικών που επισκέπτονταν την ήπειρο και "επικοινωνούσαν" με τους λαούς της (και της δικής μου τυφλότητας συμπεριλαμβανομένης). Σημείωσα τους ακόλουθους αφορισμούς -γραμμένους στη γλώσσα Sepedi (οι βόρειοι της Νοτίου Αφρικής) - και την επεξηγηματική τους απόδοση :

• από τη φυλή των Σεπέντι (Sepedi)
  1. Motho ke motho ka batho: το να είσαι ανθρώπινος σημαίνει να διαβεβαιώνεις την ανθρωπιά κάποιου αναγνωρίζοντας την ανθρωπιά των άλλων.

"Περιμένοντας" - γλυπτό (σε φυσικό τοπίο και στο χώρο της έκθεσης -φωτό B.Ι.): Dilomprizulike, Νιγηρία.

2. Feta kgomo o tshware motho: αν πρέπει κανείς να διαλέξει ανάμεσα στον πλούτο και τη διατήρηση της ζωής ενός άλλου ανθρώπου τότε πρέπει κανείς να επιλέξει τη διατήρηση της ζωής.



"Ο αρχηγός" - γλυπτό: Samuel Fosso, Δημοκρατία της Κεντρικής Αφρικής

3. Kgosi ke kgosi ka batho:ο βασιλιάς οφείλει το κύρος του (συμπεριλαμβανομένων και όλων των δυνάμεών του) στη βούληση του λαού που διοικεί.

΄Ετσι λένε στη φυλή των Sepedi.

"Αφρικανική Περιπέτεια: 1999-2002", εγκατάσταση: Jane Alexander, Νότια Αφρική ( φωτό Β.Ι.)

• από τη φυλή των Ζούλου (Ζoulou)

΄Οταν δολοφονήθηκε ο δωδεκάχρονος Hector Pieterson (1964 - δολοφονήθηκε 16 /06/1976) στις αιματηρές εξεγέρσεις των μαθητών και των μαθητριών του Σοβέτο, τον σήκωσε στα χέρια, ο ΜBUYISA που δολοφονήθηκε και αυτός από το ολοκληρωτικό καθεστώς του Απαρτχάιντ. O MBUYISA ανήκε στη φυλή των Zoulou και η φωτογραφία στην οποία κρατά τον νεκρό ΄Εκτορα στα χέρια του έκανε το γύρο του κόσμου.

Στην είσοδο του Μουσείου "΄Εκτορας Πήτερσεν" στις Νοιιο-Δυτικές Πόλεις (=South-Western-Townships=SoWeTo=Σοβέτο) έξω από το Γιοχάνσμπεργκ υπάρχει η γνωστή φωτογραφία αλλά και ένα μαρμάρινο επιτύμβιο (ανάμεσα και σε εκείνο της μάνας του ΄Εκτορα) με τα λόγια της μάνας του ΜΒUYISA, που λέει τι πιστεύουν στη φυλή των Ζoulou.

4."O MBuyisa είναι ή ήταν ο γιος μου. Αλλά δεν είναι ένας ήρωας.

Στη δική μου κουλτούρα, το να περιμαζέψεις τον ΄Εκτορα δεν είναι μια πράξη/δράση ηρωισμού. ΄Ηταν η δουλειά του ως ένας αδελφός.

Αν τον άφηνε στο έδαφος και κάποιος τον έβλεπε να πηδάει (ενν. τρέχοντας) πάνω από τον ΄Εκτορα δεν θα ήταν ποτέ δυνατόν να ζήσει εδώ."

Αυτά πιστεύουν στη φυλή των Ζοulou για τη βοήθεια

προς τον αδελφό - συμπολίτη.

-------------

• από το Μάλι, Amadou Hampâtι Bâ

5. «Το γεγονός ότι ένας άνθρωπος πάνω από ογδόντα χρονών κατάφερε να ξαναζωντανέψει με τόσες λεπτομέρειες παλιές μνήμες εξέπληξε πολλούς φίλους αναγνώστες. Η μνήμη των ανθρώπων της γενιάς μου και γενικότερα των λαών με καθαρά προφορική παράδοση, λαών οι οποίοι δεν διέθεταν γραπτό λόγο, είναι εξαιρετικά ακριβής, φωτογραφική θα έλεγα. Από τα παιδικά μας χρόνια μαθαίνουμε να παρατηρούμε, να βλέπουμε και να ακούμε με τόση προσοχή, που το κάθε τι αποτυπωνόταν στη μνήμη μας. Τα πάντα βρίσκονται χαραγμένα εκεί […] Όταν αναπαριστάνουμε ένα γεγονός, το βλέπουμε σαν ταινία από την αρχή μέχρι το τέλος. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο ένας Αφρικανός της γενιάς μου δυσκολεύεται πολύ να διηγηθεί «περιληπτικά». Τα διηγείται όλα λεπτομερώς ή δεν τα διηγείται καθόλου. Δεν κουραζόμαστε ποτέ να ακούμε την ίδια ιστορία! Για τους Αφρικανούς η επανάληψη δεν είναι ελάττωμα […] Η χρονολογική ακρίβεια είτε αφορούσε την παράδοση είτε οικογενειακές ιστορίες, δεν ενδιέφερε ποτέ τους αφρικανούς αφηγητές, οπότε κι εγώ δεν κατάφερα ποτέ να τοποθετήσω με χρονολογική ακρίβεια τα γεγονότα που αφηγούμαι εκτός των γεγονότων που συνέπιπταν με άλλα ιστορικά γεγονότα. Στις διηγήσεις των Αφρικανών, όπου το παρελθόν ξαναζεί στο παρόν, εκτός χρόνου κατά κάποιον τρόπο, υπάρχει μερικές φορές μια ασάφεια που μπερδεύει τους δυτικούς αναγνώστες, ενώ εμείς δεν συναντάμε κανένα πρόβλημα. Μέσα στην ασάφεια αυτή αισθανόμαστε σαν το ψάρι στο νερό.».

Αυτές είναι οι σκέψεις του Αμαντού Αμπατέ Μπα

που καταγράφηκαν το 1986 από την Ελέν Εκμάν [2].

--------------------

Οι απαρχές

(origins)

στην Αφρική

Η ανθρωπότητα σε ένα χορό θανάτου και ζωής: οι τελετουργίες των San στο Origins Center - Johannesburg

• Στο Μουσείο του Απαρτχάιντ-΄Ενας χώρος μνήμης και αγωγής του πολίτη
  

Στην είσοδο του Μουσείου υπάρχουν οι 4 στήλες - πυλώνες του δημοκρατικού συντάγματος: ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ - ΣΥΜΦΙΛΙΩΣΗ - ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗ - ΕΥΘΥΝΗ


Στο Μουσείο μπορείς να εισέλθεις - για να βιώσεις τι σήμαινε το Απαρτχάιντ - από δύο διαφορετικές διαδρομές - όμοιες με τις διαδρομές σε φυλακές ασφαλείας την περίοδο του φυλετικού καθεστώτος. Η μία είσοδος λέει ΄Εγχρωμοι - Μαύροι και η άλλη είσοδος λέει Λευκοί. Ακολουθείς ένα διάδρομο με κάγκελα κρατητήριου όπου εκτίθενται υπερμεγενθυμένες οι ταυτότητες των κατοίκων της Νοτίου Αφρικής, την περίοδο του Απαρτχάιντ. Σε εκείνες τις ταυτότητες διαβάζεις τη φυλετική ταξινόμηση. Και βλέπεις πως οι ΄Ελληνες δεν έχουν καταταγεί στους λευκούς αλλά στους μελαχρινούς με συνέπειες στην κατάταξη της Απαρτχάιντ Κοινωνίας. Στην είσοδο έχουν διασώσει τα παγκάκια των δρόμων στα οποία επιγράφονταν τα ακόλουθα: "μόνον για ευρωπαίους" - "μόνον για ασιάτες" - "μόνον για μαύρους". Το καθεστώς της ντροπής.

΄Ομως στον περίβολο του Μουσείου διαβαίνεις ανάμεσα σε φωτογραφίες που οι ίδιοι οι κάτοικοι της Νοτίου Αφρικής έστειλαν δηλώνοντας την καταγωγή τους και τους απογόνους τους - συμβάλλοντας έτσι στην πορεία προς τη Δημοκρατία. ΓΙΑ ΚΟΙΤΑΞΤΕ ΠΡΟΣΕΚΤΙΚΑ ΣΤΟ ΒΑΘΟΣ ΕΝΑΝ ΚΥΡΙΟ ΠΟΥ ΚΡΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΧΕΡΙ ΤΟΥ ΕΝΑ ΜΙΚΡΟ ΠΑΙΔΙ. ΕΙΝΑΙ Ο ΕΛΛΗΝΑΣ ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ ΤΟΥ ΝΕΛΣΟΝΑ ΜΑΝΤΕΛΑ, ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΠΙΖΟΣ ΚΑΙ Ο ΕΓΓΟΝΟΣ ΤΟΥ.

Αυτή είναι η αγωγή του πολίτη στη Δημοκρατία της Νοτίου Αφρικής.

Και η προσπάθεια εκεί συνεχίζεται.

• ένα τραγουδάκι από νηπιαγωγείο της Νοτίου Αφρικής

6. "Γεννήθηκα στην αφρική

και είμαι η μαύρη στάχτη

μα όσο τρέχει η ζέμπρα μας

ποιος θα την προσπεράσει"

"Η ζέμπρα στο θρόνο της": II koygiao - Zimbabwe

Αυτά τα λόγια - περίπου - τραγούδησε η Ομπίγια από το νηπιαγωγείο στο Kamogelo - βορειοδυτική πύλη του Εθνικού Πάρκου

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Coetzee.P.H. & A.P.J. Roux (eds).2003. The African Philosophy Reader. Λονδίνο: Routledge

[2] Αμαντού Αμπατέ Μπά. 1999 (1991). Στα όνειρα πάντα η Αφρική. Αθήνα:Μεταίχμιο.


TO YΣΤΕΡΟΓΡΑΦΟ - ΣΧΟΛΙΟ ΤΗΣ ΠΟΛΥΣ ΧΑΤΖΗΜΑΝΩΛΑΚΗ

Άλλο ένα μετισάζ – για να δούμε πού θα μας βγάλει. Πολλά υποσχόμενη ανάρτηση, στην οποία θέλεις να συμπεριλάβεις στον ίδιο χώρο και τις μελλοντικές σχετικές αναρτήσεις για να μπορεί κανείς να δει μέσα στο ίδιο πλαίσιο το σύνολο των συνομιλιών που θέλεις να στήσεις: Αντιγόνη, Τζούντιθ Μπάτλερ, Μπαρνς…Ήδη το Ρεμίξ είναι μετισάζ με τα λόγια των ίδιων των Αφρικανών καλλιτεχνών που εκθέτουν τη δουλειά τους. Να ένα από τα πλεονεκτήματα του νέου αυτού μέσου. Ηχος – εικονα – βίντεο – παρελθόν και μέλλον… Η εκδοχή λοιπόν μιας άλλης Αφρικής, όχι αυτής των μη κυβερνητικών οργανισμών, της πείνας και της εξαθλίωσης, του Αίητζ, αλλά μιας Αφρικής που έχει κάτι να πει. Πολύ ενδιαφέρουσα προσπάθεια – δεν είναι βέβαια η πρώτη φορά που η Αφρική «έχει προσφέρει» στη Δυτική Τέχνη, για να θυμηθούμε την Αφρικανική Αναγέννηση του Πικάσσο. Να σου θυμίσω και τον Όμηρο (στην αρχή της Οδύσσειας) και το γένος των Αιθιόπων (Αιθίοψ – αυτός με την μαύρη όψη, εννοώντας όλους τους μαύρους της Αφρικής) τους οποίους είχε πάει να επισκεφτεί ο Ποσειδών – ήταν φίλοι του - :

«Βρισκόταν στους Αιθίοπες ο Ποσειδώνας τότε,

Που ζούνε μοιραστοί μακρυά στου κόσμου τις ακρούλες,

Στου Ηλιού το βούλημα οι μισοί,

στ’ ανάβλεμμά του οι άλλοι,

Για να δεχτή εκατοβοδιά από ταύρους και κριάρια.

Εκεί γλυκοξεφάντωνε…»

στην αρχή της Οδύσειας Ι 22-25 μτφ. Αργ. Εφταλιώτη

Και ο Δίας πέρασε 12 μέρες μαζί τους, διαβάζουμε στην Ιλιάδα Ι 423-424:

« και ο Δίας στον Ωκεανόν που τον καλούν οι θείοι

Αιθίοπες κατέβη χθες και όλ’ οι θεοί μαζί του.

Και μετά μέρες δώκεκα στον Όλυμπο θα γύρη»

(μτφ. Ιάκωβου Πολυλά)

Οι θ ε ί ο ι Αιθίοπες λοιπόν και σήμερα κάτι έχουν να μας πουν. Κοίτα που οι Έλληνες του Ομήρου τους αναγνώριζαν το προνόμιο να συντρώγουν με τους θεούς. Κάτι που έγινε από ότι ξέρω μόνο μια άλλη φορά, στους γάμους του Κάδμου και της Αρμονίας. Και αυτό γιατί τους παραδέχονταν για θεΪκούς.

Ο Ερνέστο Σάμπατο έχει πει ότι κάθε φορά που πεθαίνει ένας γέροντας στην Αφρική, είναι σαν να καίγεται μια βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας.

Τόσο μεγάλη αξία απέδιδε – και είχε δίκιο φυσικά – στην προφορική παράδοση της Αφρικής, μια παράδοση αφηγήσεων από στόμα σε στόμα, ρυθμισμένη σοφά ανάλογα με την περίπτωση να λέγεται το βράδυ γύρω από τη φωτιά και με τρόπο ώστε ο χρόνος της αφήγησης να ταιριάζει με το χρόνο της ετοιμασίας του φαγητού όπως γράφει η Κενυάτισσα Wangari Maathai στο βιβλίο της η Αλύγιστη, που έχει εκδοθεί από τις εκδόσεις Ωκεανίδα. (Αυτό κι αν είναι η κουζίνα του μυθοπλάστη!!!)

Θα μπορούσα να μιλάω με τις ώρες για την Αφρική αλλά δεν είναι του παρόντος. Είχα κι εγώ την ευκαιρία να αγαπήσω πολύ την Αφρική – ας τη λέμε Αφρική έτσι γενικά, παρόλο που είναι ένας ολόκληρος κόσμος γεμάτος αντιφάσεις και διαφορές.

Ένα ταξίδι στο Ναϊρόμπι, οι παραγκουπόλεις, τα φέρετρα στις εξώπορτες των σπιτιών, η Ριφτ Βάλλευ, έκαναν την προηγούμενη ανάγνωση του «Πέρα από την Αφρική» της Κάρεν Μπλίξεν που με είχε τραβήξει τότε εκεί (και ένα συνέδριο ως πρόφαση φυσικά) να αναπλαισιώνεται, να επανεξετάζεται, να αναθεωρείται.

Η Αφρική ( Η Κένυα) έχει πολλά να μας πει. Ας σκεφτούμε την Αγγλική Κατοχή στην Κύπρο. Η Αφρική (Ρουάντα) έχει πολλά να μας πει. Ας σκεφτούμε τον Εμφύλιο και το διχασμό. Οι παροιμίες, οι γρίφοι, τα προφορικά έπη, μια παράδοση που περιμένει τους δασκάλους της για να τη διδάξουν στα παιδιά στη μητρική τους γλώσσα. Και το Απαρχάιντ! Το κείμενο του Μαντέλα της ανάρτησης συγκλονιστικό. Και παρά το ότι ο τίτλος του Βιβλίου του Αμπατού Αμπατέ Μπα στο πρωτότυπο είναι Amkoulell, l’ enfant Peul προσυπογράφω - παραφράζοντας λίγο – τον τίτλο της ελληνικής μετάφρασης «Στα όνειρά μου πάντα η Αφρική».

Ευχαριστώ για την εξαιρετική ανάρτηση - ΑΡΧΗ.

Πόλυ Χατζημανωλάκη