Ο ΛΟΙΜΟΣ ΤΗΣ ΗΘΙΚΟΛΟΓΙΑΣ, Η ΑΡΑΧΝΗ ΚΑΙ ΤΟ ΜΑΝΤΑΡΙΝΙ

Για ένα μανταρίνι:

κοινωνία, διαφορά και μνησικακία

(W.Shakespeare: We know what we are,

but not what we may be)

Γιατί τα χείλη είναι σφιγμένα; Ποιος μας πήρε το χαμόγελο από τα χείλη;
Γιατί τα χέρια μας δεν κτίζουν και παραμορφώνονται οι αρθρώσεις μας;

Ποιος έβαλε στα χέρια δοσίλογο εμφύλιο;

Β.Ι.

1. Επ' αφορμή
Μια ηλικιωμένη γυναίκα. Η "Louise Bourgeois: η αράχνη, η ερωμένη, το μανταρίνι", όπως είναι και ο τίτλος του φιλμ που αφορά στο έργο της [τρέιλερ προβάλλεται στο κεφάλαιο 2 της ανάρτησης]. Η γλύπτρια. Η καλλιτέχνις που δε δημιουργεί τον εαυτό της-θεσμό (σε αντίθεση με ενέργειες καλλιτεχνών στην ημεδαπή- και της ποιήσεως συμπεριλαμβανομένης) αλλά δημιουργεί την έκφραση του εαυτού.

[http://www.filmforum.org/films/louise.html

Αυτή η ηλικιωμένη μικροκαμωμένη από το βάρος του χρόνου - και όχι μόνον - λέει (στο φιλμ) "[...] Ο σκοπός αυτών των κομματιών (ενν. που αποτελούν το έργο της γλύπτριας, τα υλικά και τα μέρη των κατασκευαστικών της δομών) είναι να εκφράσουν συναισθήματα. Tα συναισθήματά μου είναι ακατάλληλα για το μέγεθός μου (είναι δυσανάλογα σε σχέση με το μέγεθός μου). Τα συναισθήματά μου είναι οι δαίμονές μου.

Σε κάποια στιγμή τη βλέπουμε σε ένα δωμάτιο-κρεβατοκάμαρα - με όλες τις χρωματικές αποχρώσεις ειδών μανταρινιού, μια εικόνα καταστασιακής γλυπτικής. Την ακούμε: "Αυτή είναι μια σκηνή φόνου. Αυτό είναι το δωμάτιο των γονέων. Κι εδώ είναι η απόδραση (δείχνει ένα ξυλόφωνο). Το αγαπώ αυτό (και παίζει μερικές νότες, λες και είναι παιδί που χαίρεται με το μουσικό παιχνίδι). Αυτά (ενν. τα κομμάτια, τα μέρη του δωματίου ή τα υλικά και μέρη ενός γλυπτού) δεν είναι αυτά καθεαυτά συναισθήματα. Είναι η πρόθεση των συναισθημάτων. Και η πρόθεση των συναισθημάτων είναι για μένα κάτι πολύ - πολύ (θα λέγαμε:"βαρύ") για να τη χειριστώ. Για αυτό και τα μεταβιβάζω (ενν. τα συναισθήματα και τις προθέσεις τους, συναισθήματα και αυτές). Μεταβιβάζω την ενέργειά τους στη γλυπτική. Τα υλικά δεν είναι το θέμα του καλλιτέχνη. Το θέμα του καλλιτέχνη είναι τα συναισθήματα και οι ιδέες. Και τα δύο."

H Louise Bourgeois στην Ιταλία, 1967

Και στη συνέχεια βλέπουμε την τεράστια αράχνη της να μας υποδέχεται. Όπως μας πληροφορεί και η Πόλυ Χατζημανωλάκη στα σχόλια της ανάρτησης - η Αράχνη, το γλυπτό, τιτλοφορείται Μaman - Mαμά, ενώ ταυτόχρονα στο δωμάτιο των γονέων έχει συμβεί η μοιχεία του μπαμπά με τη γκουβερνάντα. Έχοντας, τώρα, εντοπίσει και την ερωμένη - στον τίτλο του τρέιλερ της ταινίας - μπορεί κανείς να αναρωτηθεί ευλόγως: Γιατί η μαμά είναι μαμά αράχνη; Αυτή η τεράστια αγκαλιά της είναι και μια παγίδα στην αγκαλιά της; Μια άρνηση ενηλικίωσης; Και αν η μαμά είναι αράχνη τότε η ερωμένη είναι ένα παιχνίδι της για να παγιδεύσει παντοντινά τον μπαμπά στο σπίτι; Και τελικά γιατί αυτό το δωμάτιο είναι ένα δωμάτιο φόνου; Ποιος έχει πληγωθεί τόσο πολύ; Αν όχι ένα μανταρίνι που παίζει ξυλόφωνο; Αν όχι, επομένως, ένα παιδί στο σώμα μιας μικροκαμωμένης γηραιάς κυρίας με συναίσθημα τόσο τεράστιο που από τη μια απελευθερώνει δημιουργική ενέργεια και από την άλλη διαιωνίζει την παγίδευση εκείνου που το νιώθει σε μια καθοριστική, πρωταρχική σκηνή. Και ο θυμός μεταμορφώνει τη μαμά σε αράχνη αλλά και η αγάπη την μεταμορφώνει σε γλυπτό, μια απόπειρα η τρέλα να γίνεται διαρκώς δημιουργία. Ο Κάφκα, στη δική του Μεταμόρφωση, οφειλόμενη αυτή τη φορά στον πατέρα του, μεταμορφώνει τον ήρωά του, persona , σε μια κατσαρίδα. Αυτός ο δημιουργικός θυμός των παιδιών όταν επιχειρούν ένα εξώδιο από αυτόν (πρβλ. Κάφκα, Η Μεταμόρφωση [Die Verwandlung], αυτή η επίθεση στην πατρική εξουσία/αυθεντία μέσω της ανάδειξης των υβριδίων, εκείνων που είναι ανάμεσα, ως απάντηση και στην εξουσία/αυθεντία της επιστήμης [die Autorität von Vater, die Wissensautorität]). Tο παιδί εντός μας έχει αναπτύξει δικές του σχέσεις με τον μικρόκοσμο των εντόμων ακόμη κι όταν τα χρησιμοποιεί φοβικά ή αηδιαστικά ή επιθετικά ή...ή... Από την άλλη θα είχε πολλά να πει κανείς για τη σχέση του οικογενειακού με το κοινωνικό και αντιστρόφως (όπως η κριτική θεωρία περί τη Σχολή της Φραγκφούρτης και ιδιαίτερα ο Χορκχάιμερ που διερευνά αυτή τη σχέση οικογένειας - κοινωνίας με έμφαση στην εννοιολόγηση της υποκειμενικότητας). Αλλά εδώ - και για την ώρα - ίσως έχει κάποιο ενδιαφέρον να προχωρήσουμε στη μείξη [metissage].

ART IS A GUARANTY OF SANITY (το T-Shirt που σχεδίασε η L.B. για την Tate Modern)

Η ΤΕΧΝΗ ΕΙΝΑΙ ΜΙΑ ΕΓΓΥΗΣΗ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ (σχεδίασε στο T-shirt η Λουίζ Μπουρζουά): ακριβώς γιατί εκεί μπορούν να μεταφέρονται οι δυσανάλογες για το μέγεθός μας εντάσεις της πρόθεσης των συναισθημάτων μας.

2. Από την ταινία: Louise Bourgeois: η αράχνη, η ερωμένη, το μανταρίνι

[πηγή: Media Education Foundation (mef) ή/και youtube]

Ο τίτλος του φιλμ αποτελεί μια επαναλαμβανόμενη - συχνή έστω - τοπολογία περί γυναίκας αράχνης - ερωμένης. Αποτελεί όμως και μια ανατροπή με εκείνο το μανταρίνι να σαρκάζει κριτικά, σχεδόν επιθετικά. Να σαρκάζει ,δηλαδή, ως μια οντότητα που επιτίθεται στο όλον του τίτλου ή καλύτερα ως να εντάσσει όλο το προγενέστερο μέρος του τίτλου σε μια κατηγορία: η Louise Bourgeois, η αράχνη, η ερωμένη είναι ένα μανταρίνι... ή επί το παραδοξότερο εντάσσει όλο τον τίτλο σε μιαν επεξήγηση: η Louise Bourgeois: η αράχνη, η ερωμένη, δηλαδή, ένα μανταρίνι. Κι ακόμα - σε μια τρίτη εκδοχή - το παιδί μανταρίνι επιτίθεται και στη μαμά-αράχνη και στην ερωμένη (σύμφωνα και με τα όσα είπαμε στην προηγούμρνη υποενότητα). Και όλες οι εκδοχές ταυτοχρόνως. Και υποταγή και κυριαρχία. Υποταγή στη Μαμά - Αράχνη και κυριαρχία στο υλικό που θα εκφράσει αυτή την υποταγή. Ιδού η διαδικασία της εξώδιας υποκειμενικοποίησης της καλλιτέχνιδος. Αλλά και κάθε ατόμου καθώς το ταυτόχρονον της υποταγής και της κυριαρχίας είναι συστατικό του γίγνεσθαι, του ανοιχτού στα ενδεχόμενα γίγνεσθαι της υποκειμενικότητάς του.
Πράγματι αυτή είναι και η ελευθερία κάθε δημοκρατίας. Να υποτάσσεται κανείς και μετά πάλι να ανατρέπει τα στερεότυπα. Να τα κατηγοριοποιεί εκ νέου, να τα κατανοεί [verstehen] αλλά και να τα εξηγεί [erklaeren] πάλι και πάλι. Γιατί πώς αλλιώς όταν τα συναισθήματά μας - και όχι μόνον, της Λουίζας - είναι δυσανάλογα του μεγέθους μας; Και μάλιστα η πρόθεση των συναισθημάτων μας είναι τόσο ασήκωτη που ο καθένας αναγκάζεται να διοχετεύσει αυτή την ενέργεια στην ψυχή και στις κωδικοποιήσεις των ονείρων. Εκεί όπου κάθε αντίφαση και κάθε σύγκρουση επιλύεται με το ποθητό της συγκάλυψης, αυτό το ένδυμα που σκεπάζει κάθε Ιώβια γύμνια των εσώτερων βασάνων μας.

["Why me?"("Γιατί εμένα;"). Το Βιβλίο του Ιώβ. Einar Hákonarson]

3. Τι θέλει; Τι θέλει από μένα; Τι θέλει για μένα; - Mα η αράχνη δεν είναι παρά ένα μανταρίνι!

H Louise Bourgeois στην Tate Modern, Λονδίνο 2008 [Λουίζ Μπουρζουά]. Στο Raw Art Weblog

Εκεί στα όνειρά μας δημιουργείται το συνταρακτικό ερώτημα για κάθε αράχνη - που μας αγαπά για να μας παγιδεύσει ή που αγαπούμε επιδιώκοντας την παγίδευσή μας από αυτή: "Τι θέλει;" ή "Τι θέλει από μένα;". Το ερώτημα αυτό φαίνεται ασφαλέστερο (;) από το ερώτημα "Τι θέλω;" ή " Τι θέλω από αυτήν;". ΄Ισως για να καταδείξουμε έπειτα αυτή την αράχνη ως υπεύθυνη της δικής μας επιλογής, για την οποία έχουμε τη δικαιολογία του καταναγκασμού (αναγκαστήκαμε, μας ανάγκασε, να μείνουμε παγιδευμένοι κοντά της). Κι αυτή η μη-ανάληψη ευθύνης μας επιτρέπει να συντηρούμε τα δυσβάσταχτα συναισθήματά μας, να παραμένουμε στη νοσηρότητα από φόβο εξόδου στη ζωή με το βιολογικό τέλος. Η εμμονή διασφαλίζει την απουσία μας από τη ζωή με αντάλλαγμα τη φαντασιωτική παντοδυναμία της αθανασίας.

Αλλά εκεί στα όνειρά μας - για να επαναλάβουμε τη μεταφορά της προηγούμενης ενότητας περί ψυχής που συγκαλύπτει με τους μηχανισμούς της, άλλη αράχνη κι αυτή, την Ιώβια γύμνια μας - δημιουργείται και το συνταρακτικό ερώτημα για κάθε θεό που με(μας) επιλέγει για να με (μας)οδηγήσει στην απογύμνωση και το λιμό κάθε αντίφασής μου (μας). " Τι θέλει ο Θεός μου (μας)από μένα (μας);".

Σε αυτό το ερώτημα το υποκείμενο βιώνει το λιμό της επιθυμίας καθώς το να καλύπτεται η γύμνια των αναγκών δε σημαίνει ότι χορταίνουν και οι ακάλυπτες επιθυμίες. Οι παραμελημένες επιθυμίες που αποζητούν το πέπλο που θα προστατεύσει τις πληγές τους, δηλαδή τη γύμνια τους. Ωστόσο για να υφανθεί το πέπλο, για να υπάρξει η κάλυψη, η Αράχνη, ακάματη υφάντρα και κεντήστρα πρέπει να δουλεύει αδιάκοπα. Τιμωρημένη κι αυτή, επειδή κάποτε τόλμησε - όπως ίσως και ο Ιώβ με τη δική του θεότητα - να αναμετρηθεί με τη θεά Αθηνά, με τις δικές της προθέσεις συναισθημάτων. Να αναμετρηθεί με την ένταση αυτών των προθέσεων που είναι τέτοιου μεγέθους ώστε να πρέπει διαρκώς να υφαίνει για να διοχετεύει τη δυσβάσταχτη ενέργειά τους. ΄Ενα είδος ατομικής δημιουργίας ματαίως αποζητούσα την αποφυγή του ατομικού θανάτου. ΄Οταν όμως η ατομική δημιουργία δεν μετατρέπεται και σε ένα είδος δημιουργίας για την κοινωνία, όταν η ύφανση-άτομο δεν διαπλέκεται με την κοινωνική ύφανση, τότε η υφάντρα, το άτομο, ναρκώνεται μέσα στην ύφανσή του και παγιδεύεται. Και ο ιστός της ατομικότητας, φαίνεται, να μην είναι αρκετά ανθεκτικός ώστε να υφάνει το κείμενο της κοινωνίας. Κάπως έτσι μας απορροφά το φαντασιακό στην απόλυτη κυριολεξία, δηλαδή η ψύχωση.

Η παγίδα της κυριολεξίας ενώ πρόκειται για τον ιστό ενός συστήματος μεταφορών. ΄Οπως και η μεταφορά των συναισθημάτων από την γλύπτρια Λουίζ στα υλικά των γλυπτών της. ΄Οπως και η αλήθεια που στον Νίτσε αποτελείται από αλυσίδες μεταφορών. Και είναι πολιτική η επιλογή αν πρόκειται για αλυσίδες ανοιχτών νοηματοδοτήσεων ή για αλυσίδες μιας καταδίκης σε ένα κλειστό σύστημα, αναπόδραστο, των ανά χρονική περίοδο κυριαρχικών νοημάτων. Τα ερωτήματα κάθε Ιώβιας γύμνιας αλλά και κάθε τιμωρητικής εμμονής στην αδιάκοπη ύφανση ενδημεί σε κάθε συστημικό παραλήρημα (από)-γνωσης. "Γιατί εμένα;" ή καλύτερα "Τι θέλει;", "Τι θέλει από μένα;" αλλά και "Τι θέλει για μένα;". Τι είναι αυτό που θέλει ο θεός, η αράχνη, η ερωμένη, από μένα ένα μανταρίνι, ένα παιδί του ξυλόφωνου (!) ; Κι είμαι εγώ το μανταρίνι; ΄Ενα μανταρίνι που θα φαγωθεί; Louise Bourgeois!

Στο δωμάτιο των γονιών, που η Λουίζ (στο τρέιλερ του φιλμ που μόλις είδαμε), ονομάζει "δωμάτιο του φόνου", η παιδική φαντασίωση αναρωτιέται - κατά Φρόυντ- για τους ήχους που ακούγονται από εκεί όταν οι γονείς ξαπλώνουν μαζί, ή - εν γένει - όταν ένας ενήλικας άντρας με μια ενήλικη γυναίκα ξαπλώνουν μαζί. "Τι κάνουν; Και τι θέλουν; ...Κάτι κακό γίνεται εκεί". Και αναρωτιέται το παιδί καθώς οι μόνοι ήχοι με τους οποίους επουλώνει την ψυχοσεξουαλική ανησυχία του, πριν εισέλθει στη φροϋδική λανθάνουσα περίοδο, είναι οι ήχοι του παιδικού ξυλόφωνου ακριβώς μέσα στο δωμάτιο των γονιών, εκεί που το τοποθετεί και η Λουίζ. "Τι μπορούν να θέλουν από μένα;" αναρωτιέται το παιδί και εκεί στο φαντασιακό του η πρόθεση των συναισθημάτων του το ξεπερνά και η Λουίζ για να αντέξει δημιουργεί το δωμάτιο των γονιών ως δωμάτιο του φόνου. Φόνος με ένα ξυλόφωνο στο κόκκινο κρεβάτι: [φ]/[π]-όνος της παιδικής ηλικίας και τα δυο κοντά στα χειλικά σύμφωνα [π]/[φ]. {ΠΑΡΕΚΒΑΣΗ:Βασικά σημεία κάθε εγχειριδίου αναπτυξιακής ψυχολογίας, που διδάσκονται στα πρώτα εξάμηνα οι φοιτητές/τριες αντίστοιχων πανεπιστημιακών τμημάτων, όπου αναφέρονται όλες οι θεωρήσεις από τον Πιαζέ, τον Βυγκότσκυ και τον Κολμπεργκ μέχρι τον Φρόϋντ, τον ΄Ερικσον, τον Ρότζερς και τόσους άλλους-τόσες άλλες. Σχολές και θεωρήσεις που δεν αποκλίνουν σε μερικές πολύ βασικές παραδοχές. Εδώ μας ενδιαφέρει - σε αυτή την ανάρτηση - γιατί η Λουίζ ως ενήλικη γλύπτρια αναφέρει το δωμάτιο των γονιών ως δωμάτιο "φόνου" και για αυτό αξιοποιούμε περισσότερο την κλασική ψυχαναλυτική θεώρηση στη φροϋδική και εν μέρει στη λακανική εκδοχή και πολύ μερικώς στα όρια μιας τέτοιας ανάρτησης σε ένα μέσον όπως το μπλογκ}

Louise Bourgeois Cell VII 1998

Συνεχίζουμε. Αυτό είναι κάθε φορά το μανταρίνι. Με άλλα λόγια η απόσταση που παίρνει ο καλλιτέχνης και η καλλιτέχνις από την πρόθεση των συναισθημάτων του/της μεταβιβάζοντας εκεί έξω την ενέργειά τους με καταλυτικό και εξωφρενικό χιούμορ (το ξυλόφωνο του φόνου!) αλλά και με παιδική επιθετικότητα. Αυτή την απόσταση που τον οδηγεί στη μεταφορά και στο υψηλό αντικείμενο της επιθυμίας μέσω της δημιουργίας. Η ψυχανάλυση ανίχνευσε πολλαπλώς το πεδίο της καλλιτεχνικής δημιουργίας ως ανθρωπολογίας, αν αναλογιστούμε τα γλυπτά στο δωμάτιο του φόνου, τουτέστιν στο δωμάτιο της ψυχαναλυτικής διεργασίας. Πρόκειται για τα αντικείμενα των αρχαίων ή/και αρχαιότροπων γλυπτών στο γραφείο του ψυχαναλυτή κυρίου Ζίγκμουντ Φρόυντ. Και η ψυχαναλυτική διεργασία συνεπάγεται τις μεταφορές μέσω των οποίων κάθε τρόμος είναι μια γελοιότητα που στις περιπτώσεις της ψύχωσης πραγματώνεται στη ζωή. Κι αυτό το γελοίο με τα - βραχύβια ή όχι - ψυχωσικά συμπτώματα που το αντιμετωπίζουν ως πραγματικό συνιστά την τραγωδία. Οι τραγικές συνέπειες του γελοίου μπροστά στην αδυναμία της ψυχής να γελάσει με τον τρόμο της, μια ψυχής που είναι υγεία να "ξαστοχά γλυκά τον εαυτό της" κι ας "τρέμει" (να μια άλλη ανάγνωση του σολωμικού στίχου στα σχεδιάσματα των πειρασμών στους Ελεύθερους Πολιορκισμένους). Το γελοίο είναι η καταγωγική αφήγηση της τραγωδίας.

{Παρέκβαση: θα μπορούσαμε στο σημείο αυτό να αναλογιστούμε τον τρόπο που υποδέχθηκε το αναγνωστικό κοινό τον Δον Κιχώτη του Θερβάντες. Τον 17αι. με γέλια, τον 18ο αι. με στοχαστικό μειδίαμα και τον 19ο αι. με κλάματα (πρβλ. Μίλαν Κούντερα, Προδομένες Διαθήκες).}


Στο γραφείο του κ.Φρόυντ [πηγή:http://www.geocities.com/~mhrowell/pictures.html]

Ο Ζίζεκ χρησιμοποιεί αυτό το ερώτημα που επειδή δεν έχει απάντηση γεννά το σενάριο του φαντασιακού. ΄Ενα σενάριο πλεκτάνης ή και αφανισμού, αφού είναι αδύνατον να κατανοηθεί το τι μπορεί να θέλει κάτι του οποίου την αιτιοκρατία δεν μπορώ να κατανοήσω (ή κάτι στο οποίο δεν μπορώ να αποδώσω αιτιοκρατική σκέψη) και ως εκ τούτου του επιτίθεμαι με την πλεκτάνη. Το φαντάζομαι, σκοτεινό, δύστροπο, αποτρόπαιο και κακό. Αυτό το λακανικό ερώτημα του "Τι θέλει;" επαναλαμβάνεται στις σκέψεις του Ιώβ για το Θεό του, επαναλαμβάνεται στο φαντασιακό κάθε αντισημιτικής επιθετικότητας, επαναλαμβάνεται στο φαντασιακό κάθε πρόθεσης συναισθημάτων. Ο Ζίζεκ είναι σαφής [1] όταν επισημαίνει ότι "είναι ένα ερώτημα που απευθύνεται προς κάποιον, κάτι, για τον/το οποίο ουδέποτε αποσαφηνίζεται «τι πραγματικά θέλει»- δηλαδή οι πράξεις του εγείρουν πάντοτε την υποψία ότι καθοδηγούνται από κάποια κρυφά κίνητρα". Αλλά μπορεί επίσης κανείς να ισχυριστεί ότι με τη σειρά της η κυβέρνηση του Ισραήλ καλλιεργεί στο φαντασιακό των πολιτών του Ισραήλ την ίδια απειλητική και συνομωσιολογική ερώτηση για το "Τι θέλει ο ΄Αλλος;", όταν αυτός ο ΄Αλλος είναι Παλαιστίνιος (τα πρόσφατα δραματικά γεγονότα στη Γάζα είναι αποκαλυπτικά). Υποφέρουν οι κοινωνίες όταν διαρκώς τους καλλιεργείται (και έχουμε τέτοια γεγονότα) το ερώτημα "Τι θέλουν από μας οι ΄Αλλοι;" (ερώτημα του συλλογικού φαντασιακού). Αν δεχτούμε πως δεν θέλουν απολύτως τίποτε από εμάς τότε αυτό θα είναι ένα πλήγμα στον ναρκισσισμό μας. Μια κατάφαση στην ιστορία και επομένως μια άρνηση της αθανασίας νοούμενης ως παντοδύναμου ελέγχου επί της ζωής. Συχνά μέσω αυτού του ερωτήματος αυτός που ρωτά επιδιώκει να κατασκευάσει έναν ΄Αλλο που "κάτι θέλει από αυτόν" ως μια διαδικασία νομιμοποίησης της βίας που θέλει να ασκήσει. Κανείς δε θέλει τίποτα από εμάς. Βάλτε ένα μανταρίνι στη θέση της αράχνης ή ένα ξυλόφωνο στη θέση του κινδύνου και θα αντιληφθείτε με χαρμολύπη τη διαφορά! ΄Οπως ακριβώς και η Λουίζ.

Και ο Ζίζεκ με εκείνο το αστείο ψεύδισμα, το συριγμό των συμφώνων του, συνεχίζει: "ο Λακάν τοποθέτησε τη φόρμουλα της φαντασίωσης στο τέλος της καμπύλης που απεικονίζει το ερώτημα “Τι θέλει o ΄Αλλος": η φαντασίωση είναι μια απάντηση σε τούτο το “Τι θέλει", συνιστά μια προσπάθεια να συμπληρωθεί το χάσμα του ερωτήματος με μια απάντηση [...] Σε θεωρητικό επίπεδο, θα πρέπει να υπογραμμίσουμε το κρίσιμο σημείο ότι η φαντασίωση λειτουργεί ως κατασκευή, ως φαντασιακό σενάριο πουν συμπληρώνει το κενό, το άνοιγμα της επιθυμίας του Άλλου: δίνοντάς μας μια οριστική απάντηση στο ερώτημα: «Τι θέλει ο Άλλος;», μας καθιστά ικανούς να ξεφύγουμε από το αβάσταχτο αδιέξοδο όπου ο Άλλος θέλει κάτι από εμάς, αλλά ταυτόχρονα καταφέρνουμε να μεταφράσουμε την επιθυμία του Άλλου σε μια θετική έγκλιση, σε μια εντολή με την οποία μπορούμε να ταυτιστούμε"(βλ. Ζιζεκ, Το Υψηλόν Αντικείμενο της Ιδεολογίας).

HOW BAD DO YOU WANT IT, 2003 Installation- Rincon Hill, San Franciscο

[Πηγή www.zerodegreesart.com/zeroArtists.php?artist..].

4. Η πανδημία της ηθικολογίας: μπορεί να σας φοβίσει ένα μανταρίνι ή μπορεί να φοβηθεί ένα μανταρίνι επειδή θα φαγωθεί(!);
Η τεράστια αράχνη δεν μας φοβίζει πια γιατί είναι η ίδια ένα μανταρίνι που μας τρομάζει η συναισθηματική μας διάθεση προς αυτό ως μητρικό πρότυπο (ερωτική με την ευρύτατη έννοια κάθε ναρκισσιστικής καθήλωσης)! Αυτά τα συναισθήματα, αυτά τα τεράστια, ακατάλληλα, δυσανάλογα προς το μέγεθός μας, σηκώνονται μέσα στη νύχτα και κωδικοποιούν τα όνειρά μας με λογικοφανείς παραδοξολογίες κι άλλες φορές μας βουλιάζουν στον βαθύτερο των κοινωνικών μας ύπνων, σε αυτό το βύθισμα στο οποίο "βουλιάζει όποιος σηκώνει τις μεγάλες πέτρες" και υγραίνεται το σώμα από μνήμες (μια εντελώς προσωπική ανάγνωση του σεφερικού στίχου). Αλλά η Λουίζα και η τεράστια αράχνη της ή η καταστασιακή κατασκευή της στο ¨δωμάτιο του φόνου¨ (έργο που είδατε στο παραπάνω φιλμ) θέτει ένα επαρκές παράδειγμα για την πανδημία της ηθικολογίας.

Η Μaman της Louise Bourgeois Πηγή: San Francisco Sentinel.com

Μια πανδημία που θα μπορούσε να περιγραφεί με το ακόλουθο απόσπασμα από το Ελένης Εγκώμιον του Γοργία : "΄Ηδη κάποιοι, αφού είδαν φοβερά και του παρόντος στον παροντικό τον χρόνο, βγήκαν από τα λογικά τους. ΄Ετσι έσβησε και έδιωξε ο φόβος το νόημα. Και πολλοί σε μάταιους κόπους και σε φοβερές αρρώστιες και δυσίατες μανίες περιέπεσαν. ΄Ετσι ενέγραψε η όψη μέσα εις το φρόνημά τους, τις εικόνες των πραγμάτων που αυτοί βλέπουνε. Και από όσα φόβο προκαλούν, πολλά παραλείπονται και τα παραλειπόμενα όμοια ακριβώς με αυτά που λέγονται είναι. Αλλά βέβαια οι ζωγράφοι, όταν από χρώματα και από σώματα πολλά δημιουργήσουν ένα σώμα και ένα σχήμα τελειωμένο, την ευχαριστούν την όψη. Και η κατασκευή αδριάντων και η εργασία αγαλμάτων ευχάριστη θέση προσέφερε στους οφθαλμούς.{...]" (Γοργίας, Ελένης Εγκώμιον, 17 - 18, μτφρ. Τ.Πεντζοπούλου-Βαλαλά, εκδ. ΖΗΤΡΟΣ). Πρόκειται για ένα λοιμό που εμφανίζεται άμα τη εμφανίσει του λιμού της ηθικής ή/και της ηθικότητας.

Μόλις το κοινωνικό σώμα διαφαίνεται πως έχει ανάγκη (πείνα - βλ. λιμός) να συζητήσει περί των σύγχρονων προβλημάτων με διαδικασίες ευρείας συμμετοχής και να μετασχηματίσει έτσι την ζωτική ανάγκη σε στοχαστική επιθυμία για παρέμβαση στο κοινωνικό γίγνεσθαι τότε εμφανίζεται ένας λοιμός που παρεμποδίζει τη συζήτηση για τις αιτίες των προβλημάτων και την επίλυσή τους και αναδεικνύει ως ύψιστη προτεραιότητα την αποκλειστικότητα του καταγγελτικού λόγου και όχι το λόγο των ριζικών αλλαγών επ αφορμή των όποιων παραπτωμάτων, αδικημάτων και παρανομιών. Οι πολίτες τότε παραζαλισμένοι από διαρκή σενάρια που τους παρουσιάζονται ως "σκοτεινά υπερδύναμα κέντρα" αντιλαμβάνονται ότι παρά τις καταγγελίες τίποτα δεν αλλάζει. Πείθονται ότι τα κέντρα εξουσίας είναι παντοδύναμα και πειθαρχούν στην κυριαρχία της αντίληψης πως δεν έχει καμία σημασία η συμμετοχή τους, η ισχυροποίηση της δημοκρατικής συμμετοχής. Σε αυτό το περιβάλλον κάθε καταδικαστέα διαφθορά διαπλέκεται με διεργασίες συκοφάντησης της δημοκρατίας. Κι έτσι ο λοιμός της ηθικολογίας διαβρώνει έτι περισσότερο τη δημοκρατική ηθική γιατί στοχεύει - ως ηθικολογία - στη συντήρηση των δομών που παράγουν τη διαφθορά. Ιδού ο λοιμός της ηθικολογίας - καθώς η ηθικολογία εξυπηρετεί ακριβώς αυτό για το οποίο φαίνεται ότι προστρέχει για να θεραπεύσει. Η εμπέδωση της ματαιότητας για κάθε συλλογική προσπάθεια και ο φόβος - υπό το πρόσχημα του ηθικολογικού - για την ανάδειξη των διαφορών καθηλώνει ομογενοποιητικά κάθε τι. Επαφίεται έτσι η κριτική μας και η ελευθερία μας σε εκείνους που αφού μπορούν και βλέπουν στα σκοτεινά το σκοτεινό είναι ικανοί να διαχειριστούν τις δικές μας τύχες. Τουτέστιν κάποιοι αποκτούν μεγαλύτερη δύναμη έναντι των τρομαγμένων άλλων και κατά συνέπεια δια της νομιμότητας καταλύουν κάθε δημοκρατική προϋπόθεση. Αν μόνον ένας μπορεί να δει και να τα βγάλει πέρα με τα σκοτεινά σενάρια, τότε μονάχα αυτός και οι συν αυτώ γνωρίζουν τι πρέπει να κάνουν. Εμείς δεν έχουμε να κάνουμε τίποτε άλλο παρά να ακολουθήσουμε τυφλά. Κι οσάκις οι κοινωνίες οδηγήθηκαν στην απόλυτη τυφλότητα, οδηγήθηκαν και στον όλεθρο. Η απόλυτη τυφλότητα είναι το πρώτο σύμπτωμα της ηθικολογικής λοίμωξης. Και η τυφλότητα παρουσιάζεται μαζί με μια άλλη παθολογία, με την παθολογία της αμνησίας.

Γλυπτό της Louise Bourgeois

Πρόκειται για μια πανδημία που αρνείται την ηθική αλλά και την ηθικότητα(πρβλ. τις λεπτές διακρίσεις του Χέγκελ, "ηθική" (Sittlichkeit) και "ηθικότητα" (Moralitaet) [2]). Αρνείται,δηλαδή, εκείνο που υπο/στηρίζει την αμεσότητα των πράξεών μας αλλά και την επεξεργασία της πρόθεσης των συναισθημάτων μας, πριν από την πράξη μας, την πράξη μέσα στην σκέψη μας. Μια πανδημία - που όπως εξηγήσαμε προηγουμένως - εκδηλώνεται με το φόβο, ένα από τα συμπτώματα της ηθικολογίας ή ακριβέστερα το βασικό μέσον εξάπλωσης του ηθικολογικού λοιμού με τη μορφή της μνησικακίας και του ολοκληρωτισμού.
Και μάλιστα μια κυρίαρχη και λειτουργικά εμβληματική ρητορική της πολιτικής μας ζωής που αποζητά μια αιτιοκρατική και ορθολογική συγκρότηση ώστε ο λοιμός της ηθικολογίας να φαντάζει "ορθή" κρίση για μια δυσίατη νόσο την ματαιοπονία της θεραπευτικής της οποίας κανείς δεν θα μπορέσει να αμφισβητήσει. Τουτέστιν όλα είναι μάταια ας αναζητήσουμε σωτήρες και ας υποταχθούμε σε αυτούς!
΄Ενα είδος ανάποδου Καντ, ανάποδου εξ αντανακλάσεως στο καθρέφτισμα του δημοκρατικού παράδοξου. Ο ολοκληρωτισμός θεμελιωμένος στη μνησικακία των απαίδευτων, δηλαδή, όσων δεν βιώνουν τους παιδεμούς τους παρά μόνον μέσω του πλήγματος που θα επιφέρουν στον άλλο, μπορεί έτσι ξεδιάντροπα να προβάλλεται σε εκφάνσεις του κοινωνικού μας είναι (μπορεί να φάει τα πάντα αλλά δεν μπορεί να απολαύσει ένα μανταρίνι). Ενός κοινωνικού είναι που παραμένει κλειστό σε/έγκλειστο από σταθερές μορφές δίχως ανοιχτότητα σε νέα ενδεχόμενα. Ενός κοινωνικού είναι που αντιστρατεύεται το κοινωνικό γίγνεσθαι [3] . Ενός είμαι που αντιστρατεύεται κάθε γίνομαι. Ο ολοκληρωτισμός και σε αυτήν την περίπτωση. Καρπός και εδώ όπως και αλλού της μνησικακίας των κακοποιημένων ανθρώπων, των ανθρώπων δίχως αξιοποίηση του βιώματος του παιδεμού.

H Μaman της Louise Bourgeois [Πηγή: San Francisco Sentinel.com]

Περί ηθικής σε τέτοια σύγχυση ομιλούν μόνον οι ανήθικοι, όπως θα συναινούσαν με διαφορετική υφολογική τροπικότητα και ο Μαρξ και ο Νίτσε. Αυτή είναι η ηθικολογία, η τυφλότητα (για αυτό και οι φράσεις "τυφλό χτύπημα", "τυφλωμένος από πάθος" "τυφλό μίσος" κ.ά.) στην ανάγνωση/αναγνώριση οποιουδήποτε γίγνεσθαι. Με άλλα λόγια αντί να στείλουμε στη δικαιοσύνη τον όποιο παραβάτη επιζητώντας να συζητήσουμε τις δομές υπό τις οποίες επετράπη και καλλιεργήθηκε η παρανομία ως πράξη, ως νοοτροπία και ως διεργασία, δεν συζητάμε τίποτα και δεν αλλάζουμε τίποτα. Ο καθείς περιμένει μνησίκακα το επόμενο σκάνδαλο για να εξοντώσει τον άλλο και κανείς δεν διανοείται να αλλάξει τις δομές ώστε να μην υπάρχει τρόπος πραγμάτωσης της ανομίας. Γιατί αν κανείς δεν παρανομεί τότε πώς θα ελέγχει ο ένας κατεργάρης τον άλλο; Πώς θα ασκείται η εξουσία; Και ποιοι θα είναι συμμέτοχοι της διακυβέρνησης; Θέλουμε να ελέγξουμε ή θέλουμε να αλλάξουμε; Το να προτάσσει κανείς τον έλεγχο από το διακύβευμα της αλλαγής συντηρεί τις δομές που επιτρέπουν το πρόβλημα.

5. Ηθικολογία: η δαιμονική όψη του ελέγχου

Η μικρή διαφορά με τις τεράστιες συνέπειες. Η ένταση των προθέσεων του πεπερασμένου που το υπερβαίνουν. Tη Λουίζα δεν την απασχολεί τι είναι πραγματικά το δωμάτιο των γονέων, τι είναι πραγματικά μια αράχνη, τι είναι ένα μανταρίνι. Την απασχολεί πώς βιώνονται όλα αυτά από τον καλλιτέχνη ή πώς αποδίδεται μέσω αυτών το συναίσθημά του. Να μια ενδιαφέρουσα μετατόπιση. Κρίνουμε συχνά την ένταση του φαντασιακού με όρους πραγματικού αδιαφορώντας για τη νοηματοδότηση της πραγματικότητας από το φαντασιακό. Αυτό που διαμορφώνει τα σχήματα των πράξεών μας ως μοτίβα της ζωής μας. Κι όταν ενοχοποιούμε το φαντασιακό ως να είναι πραγματικό ακριβώς εκείνη τη στιγμή αγνοούμε πως επιλέγουμε να ελέγξουμε ακόμη περισσότερο ο,τιδήποτε παράγει η ανθρώπινη ψυχή για να διεργαστεί όλα τα ενδεχόμενα της ύπαρξής της. Επιδιώκουμε το πραγματικό να απορροφηθεί από το φαντασιακό αφού αντιμετωπίζουμε το δεύτερο ως πραγματικότητα. Αλλά αυτό δεν είναι η δαιμονική όψη του ελέγχου;
Αυτό σημαίνει εκείνο που ένας παππούλης-ασκητής, ο πατέρας Παϊσιος, για μένα ένας άγιος, άφηνε να νοηθεί: η εμμονή στον έλεγχο της αμαρτίας είναι ήδη μια αμαρτία, μια παραλυμένη και παραλυτική παράδοση στο δαιμονικό.

{Η φωτό από τη γραπτή διαθήκη του Παϊσιου είναι από το δικτυακό τόπο http://www.rel.gr/photo/displayimage.php?album=3&pos=53}]

Η πνευματική διαθήκη του πατέρα Παϊσιου ("όλες τις αμαρτίες τις έχω κάνει"). Κι όποιος δε χαίρεται και δεν προστρέχει δίχως ιδεολογικά προ-σχήματα προς τον Χριστό, όπως τα παιδιά... ΄Οποιος στο όνομα του Ιησού Χριστού ηθικολογεί είναι δαιμονικός αντίπαλος κάθε απαλλαγής μας από την Κατάρα του Νόμου, που θεμελιώθηκε στην Καινή Διαθήκη, όταν ειπώθηκε το "΄Αρον τον κράββατόν σου και περιπάτει" την ημέρα του Σαββάτου [Κατά Ιωάννη 5:11 ὁ δὲ ἀπεκρίθη αὐτοῖς· ὁ ποιήσας με ὑγιῆ ἐκεῖνός μοι εἶπεν· ἆρον τὸν κράβαττόν σου καὶ περιπάτει]. Μια μέρα που απαγορεύεται να γίνεις καλά και να σηκώσεις το άρρωστο κρεβάτι σου επειδή είναι αργία! Αυτή είναι η ανάποδη ορθολογικότητα, ο ανάποδος Καντ, του ολοκληρωτισμού. Για τον μνησίκακο ολοκληρωτισμό "ο άνθρωπος είναι για το Σάββατο" αλλά για τη δημοκρατία "το Σάββατο είναι για τον άνθρωπο". Πάρα πολύ συχνά όλοι/ες έχουμε ακούσει ή/και βιώσει τέτοιες καταστάσεις. Το ορθόδοξο δόγμα δεν ορίζει την αλήθεια του παρά στη ζωή, την απελευθερωμένη από την μνησικακία της ολοκληρωτικής ηθικολογίας (μνησικακία αφόρητη στις παρα-εκκλησίες των χριστιανών φονταμενταλιστών: αίρεση που δεν αναγνωρίζει καμία ετερότητα παρά μόνον τη δική της που διεκδικεί την κυριαρχία στην ορθή δόξα, όπως ακριβώς κάθε φονταμενταλιστική σέχτα σε κάθε δόγμα).

H γλύπτρια στο εργαστήριό της

Επιδιώκοντας να ελέγξουμε τη ζωή των ανθρώπων (κι ας θυμηθούμε εδώ τη ρήση του Αρχιεσπισκόπου "Η Εκκλησία δε θα κάνει τον εισαγγελέα στη ζωή των ανθρώπων") ακολουθούμε μια σειρά από δαιμονοποιήσεις των άλλων, με τη μορφή των ενοχοποιήσεων, οι όποιοι μεν ενάντια στους όποιους δε. Έτσι κάθε σκέψη που κάνουμε, κάθε φαντασιακή υπερένταση των συναισθημάτων, επιδιώκει να εκφραστεί ως πραγματικότητα. Μιας και ό,τι παραδίδεται στο φαντασιακό ως πράξη μέσα στην οργανωμένη κοινωνία παύει να είναι και ενοχικό. Ε! έτσι και ο ολοκληρωτισμός. Επιδιώκει να μας ελέγξει για τις προθέσεις των συναισθημάτων μας. Αυτούς τους κρυμμένους κώδικες ψυχής, κρυμμένους και από την ίδια την ψυχή που λησμονά το αλφάβητό της για να συνδέει κρυπτογραφικά σημαίνοντα μετά σημαινομένων. Με τέτοιο τρόπο, μάλιστα, που να διαβάζεις στο όνειρό σου την ηχητική εικόνα /mantarini/ και να σημαίνει, λόγου χάρη, {μια αράχνη κρατά το σώμα μου}.
Ο ολοκληρωτισμός επιδιώκει να ελέγξει αυτό το μηχανισμό και να ελέγξει το ρηματικό χάος. Να κατασκευάσει τις δικές του συνάψεις και να τις εγκαθιδρύσει στο συνειδητό και το ασυνείδητο των μελών του κοινωνικού σώματος. Για παράδειγμα να συνδέσει την ηχητική εικόνα /metanastis/ [τον ήχο αυτού του συντάγματος (ας πούμε ένα είδος συνεύρεσης συμφώνων και φωνηέντων)] με τη σημασία του ρήματος {φοβάμαι} και στη συνέχεια να κατασκευάσει την αιτιολογημένη κοινωνική νομιμοποίηση του σαδισμού κατά (ή ακόμη και του φόνου) των μεταναστών. Στο όνομα του ανάποδου διαφωτισμού, μάλιστα, κάθε ολοκληρωτισμός επιδιώκει τη λογική αιτολόγηση! Οι ολοκληρωτικοί νιώθουν ότι κάτι δεν πάει καλά για τα εγκλήματά τους και για αυτό κατασκευάζουν ρητορικές επί ρητορικών για να νομιμοποιήσουν τον παραλογισμό τους πάσει θυσία, ακριβώς. Θυσιάζουν στο βωμό αυτής της ρητορικής εκατομμύρια θύματά τους.

΄Οσο περισσότεροι οι νεκροί τόσο πειστικότερη και αληθοφανής η ρητορική που τους έστειλε στο μαζικό αφανισμό (είτε ως επιτιθέμενα είτε ως αμυνόμενα θύματα του ολοκληρωτισμού). Για αυτό οι πολιτικοί ολοκληρωτικοί, οι θρησκευτικές σέχτες, οι μνησίκακοι υμνούν τον θάνατο και τη θυσία. Επιδιώκουν τον αφανισμό ως κριτήριο αληθείας. Και μας βλέπουν ως εκατόμβη νεκρών στην οποία θα μπορέσουν να ικανοποιήσουν το έλλειμμα σε ύπαρξη. Και τότε διαπιστώνεται πως το έλλειμμα του ολοκληρωτισμού είναι η εμμονή του στο θάνατο από φόβο ζωής. Και πάλι η Πτώση από την Παράδεισο, η έξοδος από τον κήπο, και πάλι το τέλος του κακού (εκεί στα υπόγεια της καγκελαρίας στο Βερολίνο του 1945)

[η νέα ταινία του Κώστα Γαβρά, ο δρόμος των μεταναστών προς την αναζήτηση του δυτικού παράδεισου. Δυτικά της Εδέμ σε αντίστιξη με το Ανατολικά της Εδέμ, του Καζάν του Μακαρθρισμού]

6.Ανάποδος Καντ: η (ηθικο)λογική νομιμοποίηση του δαιμονικού

[design e.m.]

O Bernhard Schlink [Μπέρνχαρντ Σλινκ] (γνωστός και από το μυθιστόρημά του, Διαβάζοντας στη Χάννα, εκδ. Κριτική, που αποδόθηκε - μερικώς - στην ταινία "The Reader", στα ελληνικά "Σφιγμένα Χείλη"[4]) στο μυθιστόρημά του " Ο Γυρισμός" [5] ως αφηγηματική πρωταγωνιστική φωνή σχολιάζει τις επιστολικές αρθρογραφίες του Φόλκερ Φονλάντεν (επιστολικού - και όχι μόνον- ήρωα του αφηγήματος). Στα κείμενά του ο Φόλκερ υμνεί τον Ιπποτισμό των γερμανών κατά την πολιορκία του Λένινγκραντ και στα μετόπισθεν των γερμανικών πόλεων του 1941: "Η ουσία του ιπποτισμού βγαίνει από τον σιδηρού κανόνα. Ιπποτισμός σημαίνει να μην κάνεις στον άλλο ό,τι δεν είσαι έτοιμος να δεχτείς να σου κάνουν. Η Γερμανία βρίσκεται σ΄έναν αγώνα ζωής και θανάτου και είναι έτοιμη να εκθέσει τους άντρες, τις γυναίκες και τα παιδιά της σε ακραίες καταστάσεις. Γι αυτό παραμένει ιπποτική ακόμη κι όταν αντιμετωπίζει τον εχθρό με ακραία σκληρότητα" (Ο Γυρισμός, σ.175).

Και ο αφηγητής - persona του συγγραφέα - και αναγνώστης του άρθρου σχολιάζει: "΄Επειτα το άρθρο αλλάζει ρυθμό. Σύμφωνα με την τρέχουσα λογική ο ιπποτισμός δεν σημαίνει ο σεβασμός του ισχυρού προς τους αδύναμους, γυναίκες, παιδιά και γέρους; Πώς συμβαδίζει αυτό με την παραπάνω ερμηνεία του ιπποτισμού; Περίμενα ότι η απάντηση σε αυτή την ερώτηση θα έκανε λόγο για την τρίτη παγκόσμια εποχή, την αποστροφή στην εβραιοχριστινιακή εντολή της αγάπης και την επάνοδο στο φυσικό δίκαιο, το δίκαιο του ισχυρού, του αγώνα και της νίκης. Αλλά η αποστροφή και η επάνοδος είχαν γίνει πρόοδος, πρόοδος προ μια ολοένα αυξανόμενη ισότητα. Ιπποτισμός, έγραφε, σημαίνει να θεωρείς και να μεταχειρίζεσαι τους αδύναμους ως ίσους. Στην ειρήνη αυτό σημαίνει να αναγνωρίζεις σε αυτούς την ίδια ικανότητα και την ίδια ανάγκη για ευτυχία. Αυτή η τρέχουσα ερμηνεία του ιπποτισμού είναι ορθή σε καιρό ειρήνης. ΄Οχι όμως στον πόλεμο. Στον πόλεμο ισότητα των αδύναμων σημαίνει να αναγνωρίζεις σε αυτούς τιν ίδια ικανότητα και την ίδια ανάγκη να σκοτώνουν. Να σκοτώνουν; Ναι , ακόμη και ο πλέον αδύναμος είναι αρκετά δυνατός για να σκοτώσει." ( Ο Γυρισμός, σσ.175-176).
Είναι αντιληπτή, τώρα, η λογική που επιζητεί να καταστήσει λογικό το παράλογο. ΄Οτι δεν μπορείς να γίνεις καλά την ημέρα που είναι αργία και κανένα ενέργημα - λόγω της ιερότητας της ημέρας - δεν επιτρέπεται (η Κατάρα του Νόμου, την οποία θίξαμε ανωτέρω). Ο ανάποδος Καντ ή/και η ηθικολογία των καιρών. Αφού ιπποτισμός σημαίνει ευγένεια και άρα αναγνώριση της ισότητας, τότε τον αδύναμο, τον πεινασμένο, επειδή τον θεωρούμε ίσο με εμάς, εμείς οι δυνατοί, οι χορτάτοι, μπορούμε από ευγένεια, και αφού του κάνουμε τη δημοκρατική παραχώρηση να τον θεωρούμε ίσο με εμάς, να αποδώσουμε και σε αυτόν τις δικές μας προθέσεις συναισθημάτων, για να θυμηθούμε και την Λουίζα. Κατά συνέπεια αν εμείς επιδιώκουμε πάσει θυσία το κέρδος τότε επειδή και αυτός, που δεν έχει να φάει, από αναγνωρισμένη ισότητα επιζητεί το κέρδος. Επομένως δικαιούμαστε να τον δούμε ως αντίπαλό μας. Δικαιούμαστε, δηλαδή, να τον εξοντώσουμε αφού και αυτός ως ίσος προς εμάς θέλει να μας εξοντώσει. Ιδού η "ορθή" κρίση του ολοκληρωτισμού!

Louise Bourgeois: "Femme Volage (Fickle Woman)"[1951]

7. Επιστροφή στην ένταση της πρόθεσης των συναισθημάτων
Συνεχίζοντας στον ίδιο Μονόδρομο. Αφού στο φαντασιακό μας το/ο ΄Αλλο/ος (τόσο όμοιο/ος με μένα, λ.χ. άνθρωπος αλλά και τόσο διαφορετικό/ος από εμένα λ.χ. αφρικανός) είναι δυνατό να συνδεθεί - και δίχως κάποιους εξωτερικούς-κοινωνικούς ενισχυτές ή/και εξαιτίας αυτών (έντυπος και ηλεκτρονικός τύπος, εκπαίδευση κ.ά.) - με το "κακό" τότε η ψυχή έχει ανάγκη να κωδικοποιήσει ως "κακό" το διαφορετικό μέχρι να επιλύσει την εσωτερική της σύγκρουση.
Ο ολοκληρωτισμός μας καλεί να επιλύσουμε εκεί, έξω από εμάς, στο πεδίο του κοινωνικού, την όποια εσωτερική μας σύγκρουση. Ο ολοκληρωτισμός μας εγκαλεί γιατί έχουμε εσωτερική - προσωπική σύγκρουση, εσωτερικές, προσωπικές αντιφάσεις. Κάθε ολοκληρωτισμός συμπεριλαμβανομένου και του ολοκληρωτισμού των διαπροσωπικών σχέσεων. Είναι σάμπως κάποιος να μας λέει πως είναι ρατσιστικό να διεργαζόμαστε ψυχικά, εσωτερικά, προσωπικά, το φόβο μας προς το αλλότριο, το μίσος προς ό,τι μας εγκαταλείπει, την μετάνοια προς ό,τι δεν εκφράσαμε κ.ο.κ. Ο ολοκληρωτισμός πρώτα μας εγκαλεί για τις σκέψεις μας και ποτέ για τις πράξεις μας. Μας ενοχοποιεί πρώτα για ό,τι αναδεικνύει ζωντανή την ψυχή, δηλαδή για τις αντιφάσεις της. Και ύστερα μας υπόσχεται τη λύτρωση από την ενοχή. Τότε δεν μας μένει τίποτε άλλο παρά να παραδοθούμε στο άσυλο, στον ιδρυματισμό της άγνοιας, με αντάλλαγμα τη σωτηρία μας (το "σφάξε με αγά μου ν' αγιάσω"). Και τότε ο ολοκληρωτισμός μας λυτρώνει πραγματικά. Μας προσφέρει την νομιμοποιητική ευκαιρία μας! Να πράξουμε κοινωνικά την άρση της αντίφασής μας. Και να σκοτώσουμε εκεί έξω στην κοινωνία κάθε διαφορετικό από εμάς. ΄Η να το περιφράξουμε, ως αλλότριο σώμα, σε στρατόπεδα συγκέντρωσης και να το εξοντώσουμε.
Γιατί και στον ολοκληρωτισμό είσαι ένοχος επειδή κάνεις αρνητικές σκέψεις για τον διαφορετικό άλλο ή γιατί έχεις αντιφατικά συναισθήματα ή είσαι συγκρατημένος προς τον ξένο, ή γιατί - απλά - περιμένεις να δεις, δεν αφήνεσαι χαλαρός απέναντι στο ΄Αλλο, στον ΄Αλλο, από την αρχή κ.ο.κ. Μα και στον ολοκληρωτισμό δεν είσαι ένοχος, αν πάψεις να είσαι αντιφατικός. Αν δηλαδή συναινέσεις οι φόβοι του φαντασιακού σου να επεκταθούν ή να αντικαταστήσουν το πραγματικό. Αν συναινέσεις το πραγματικό να αφομοιωθεί από το φαντασιακό (πρβλ. τη λακανική ανάγνωση του Ζιζεκ). Κι αν μάλιστα πραγματώσεις την εξολόθρευση αυτού που σε φοβίζει όχι μέσα σου - γιατί αυτό σε καθιστά ένοχο - αλλά έξω στην κοινωνία παύεις να είσαι ένοχος. Τότε συνταυτίζεσαι με την πράξη του φόνου και την απολύτρωση κάθε ενοχής υπό το βλέμμα του απολυτρωτικού και εξ αυτού ολοκληρωτικού καθεστώτος που σε καθιστά συνένοχο επειδή επιζητεί από εσένα τυφλή υπακοή, στην κυριολεξία, ψυχική και σωματική τυφλότητα.
Για το λόγο αυτό κάθε ολοκληρωτικός βγάζει κήρυγμα όχι μόνον "να μην ταφεί ο Πολυνείκης" (βλ. την σοφόκλεια Αντιγόνη) αλλά και "να μη τον κλάψει κανείς". Σε αυτό το δεύτερο σκέλος του διατάγματος του Κρέοντα βρίσκεται και η τύφλωσή του και η ύβρις του. Ο Κρέοντας επιδιώκει, διατάσσει, η ψυχή, το φαντασιακό των συναισθημάτων, η πρόθεση των βουβών, κοινωνικά, συναισθημάτων των πολιτών της Θήβας να ταυτιστεί με την πραγματική κοινωνική εικόνα του άταφου, σηπόμενου, νεκρού. Απαιτεί και να το βλέπεις το νεκρό σώμα και να μη νιώθεις τίποτα. Κάτι ανάλογο μήπως απαιτείται και από τους θιασώτες της έκθεσης Bodies [Σώματα], στην Τεχνόπολη;
Αυτός είναι ο ολοκληρωτικός άρχων. Θέλει τις πράξεις σου επειδή πρώτα θέλει δική του την ψυχή σου. Θέλει την άρση των αντιφάσεων που σε καθιστούν άνθρωπο, την άρση κάθε δισταγμού, κάθε αμφιταλάντευσης. Σε θέλει δίχως το ψυχισμό. Απλά χρειάζεται το όπλο του βιολογικού σου σώματος για να εκφράσει το χαοτικό κενό της δικής του μνησικακίας.

8. Αντί επιλόγου
Κανείς ολοκληρωτικός δε θα ησυχάσει αν δεν ελέγξει, αν δεν έχει την εντύπωση έστω ότι είναι δυνατόν να ελέγξει όχι μόνον τα σώματα αλλά και τα όνειρα των σωμάτων στον ύπνο τους. Και να δεχτούμε την υποταγή στον τύραννο αλλά και να δείχνουμε - ΑΚΟΜΗ ΠΙΟ ΕΙΔΕΧΘΕΣ - ΚΑΙ ΝΑ ΝΙΩΘΟΥΜΕ ΕΥΤΥΧΙΑ ΓΙΑ ΑΥΤΟ.
Και όπως είπαμε πριν, ενθυμούμενοι τα λόγια του παππούλη - ασκητή, το να θέλεις να ελέγξεις απόλυτα το ο,τιδήποτε - ακόμα και με πρόθεση να μην υποπέσεις εις πειρασμόν - τότε αυτό είναι η παράδοση στο δαιμονικό. Ιδού η πανδημία του λοιμού της ηθικολογίας. Η φαρμακεία, η ίαση, και όχι το φαρμάκι είναι η ένταση των προθέσεων των συναισθημάτων και οι ιδέες, όπως μας προτείνει η Louise Bourgeois. H διεργασία της ψυχής και του νου και η μεταφορά της ενέργειας των αντιφάσεών μας στη δημιουργία. Για αυτό και κάθε ερωμένη ας μην την βλέπουμε μόνον ως αράχνη αλλά και ως μια αράχνη ανοικτή στην ενδεχομενικότητά της να παρέμβει στην ατομικότητά της και ίσως να γίνει ένα μανταρίνι. Το είναι δεν είναι ένας ογκόλιθος άφθαρτος, αμετακίνητος. Το είναι είναι και γίγνεσθαι.
Πάντα ανοιχτοί στα ενδεχόμενα και στοχαστικοί ως προς αυτά.

9. Να τι θα κάνω (κάνουμε; αν θέλετε) για να επανέλθει το χαμόγελο στα χείλη μου (μας - αν θέλετε)
Θα κάνω ένα κολάζ με μια αράχνη - ένα ξυλόφωνο - και ένα μανταρίνι


και θα το πάω δώρο Κυριακή των Απόκρεω στον φίλο μου, τον Αντώνη, που γεννημένος μαζί με τους γιους του (τον ίδιο μήνα και άλλη χρονιά - αλλά και γιατί όχι και ξαναγεννημένος μαζί με τους γιους του την ίδια χρονιά) κάνουν όλοι μαζί ένα πάρτι γέννησης. Από παιδεμό ζωής, όπως η ζωή άλλωστε, ένα πάρτι χαράς.
΄Ετσι για να σκάσει κάθε θάνατος από το κακό του!

Ας πούμε ως ευχή στα παιδιά του Αντώνη ότι δεν θα ξαναχτίσουμε έναν σκοτεινό κόσμο, ίδιο με εκείνον που τόσο αγωνίστηκαν οι πατεράδες μας και οι παππούδες μας για να μην κυριαρχήσει στις ζωές μας. Δημοκρατία ή βαρβαρότητα; Χαμόγελο στα χείλη κι αισιοδοξία ή πίκρα και τρόμο για να υποτασσόμαστε σε όποιον θέλει να μας τρομάξει; Αυτά είναι πάλι επίκαιρα.

Και πάλι από τον Γοργία: "Και πόσοι πόσους για πόσα πράγματα και έπεισαν και πείθουν πλάθοντες λόγο ψευδή. Πράγματι: αν όλοι για όλα είχαν μνήμη του παρελθόντος, γνώση του παρόντος και πρόνοια του μέλλοντος, δε θα μπορούσε να είναι (ψευδής) με όμοιο τρόπο όμοιος λόγος και δεν θα το κατόρθωνε, όπως τώρα, που οι άνθρωποι δεν θυμούνται τα περασμένα, δεν γνωρίζουν το παρόν και δεν μαντεύουν το μέλλον΄[...]" (Γοργία, Ελένης Εγκώμιον 11, μτφρ. Τερέζα Πεντζοπούλου-Βαλαλά, εκδ. ΖΗΤΡΟΣ)

Βαγγέλης Ιντζίδης - Αθήνα, Φλεβάρης 2009.

ΥΣΤΕΡΟΓΡΑΦΟ

Το τρομακτικό είναι η αβεβαιότητα.
Λούντβιχ Βιτγκενστάιν

που κάποιοι (συμπληρώνω εγώ) θέλουν να μας καλλιεργήσουν

όχι ως αβεβαιότητα- αμφισβήτηση- αφόρμηση για διερεύνηση αλλά ως αβεβαιότητα

ανασφάλεια-φόβο-ενοχική υποταγή. Ανελεύθεροι πολίτες ή ισχυρή συμμετοχική δημοκρατία; Ιδού οι αποφάσεις!

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1] Zizek, Slavoj [http://www.anixneuseis.gr/?p=1669] και 2006. Το Υψηλό Αντικείμενο της Ιδεολογίας [The Sublime Object of Ideology]. μτφρ. Ιακώβου, Β. επιμ. Σταυρακάκης, Γ. Αθήνα:Scripta.
[2] Badieu, Alain. 1998. H Hθική. Δοκίμιο για τη συνείδηση του Κακού. μτφρ. Σκολίδης, Β. -Μπόμπας,Κ. Αθήνα: Scripta
[3]και μάλιστα πολλοί τέτοιοι απαίδευτοι, αντιστρατεύονται την αρχαιοελληνική γραμματεία, και μάλιστα στο όνομά της... Μαχόμενοι υπέρ της ελληνικότητας δεν αποκαλύπτουν ότι είναι εχθροί του συγκροτητικού και συσταστικού στοιχείου κάθε ελληνικότητας, δηλαδή της ανοιχτότητας που ενδημεί στην ελληνικότητα. ΄Ελληνες που δεν είναι φιλέλληνες, δεν αγαπούν, δηλαδή, την ανοιχτή πλάνη, το ταξίδι, την πλανητική σκέψη, που θα έλεγε και ο Κώστας Αξελός.
[4] ο διανομέας προτίμησε αυτόν τον σχετικά άσχετο τίτλο για να προσδώσει έμφαση στην ερωτική και μεταφορικά στην πολιτική - βλ. ενοχική σιωπή της μεταπολεμικής γερμανίας - ζωή των ηρώων της ταινίας και του βιβλίου. Διερωτώμαι μήπως σκέφτηκε πως αν επέλεγε τον πρωτότυπο τίτλο βιβλίου και ταινίας "Ο Αναγνώστης" δεν θα ακολουθούσε το φιλαναγνωστικό ελληνικό κοινό...
[5] Μπέρνχαρντ Σλινκ [Bernhard Schlink]. 2007. O Γυρισμός. μτφρ. Ιάκωβος Κοπερτι. Αθήνα:εκδ. Κριτική.